Bugün, 17 Haziran 2025 Salı
  • BIST 100

    9350,01%0,41
  • DOLAR

    39,36% 0,08
  • EURO

    45,54% 0,23
  • GRAM ALTIN

    4290,08% 0,14
  • Ç. ALTIN

    6934,05% 0,00

DOSYA HABER - İSTİKLAL MADALYASINDAN İDAM SEHPASINA - Menderes, Türkiye'nin dönüşümle geçen 10 yılına 3 seçim zaferi sığdırdı

- Adnan Menderes, 'Yeter söz milletindir' diyerek çıktığı siyaset yolunda gerçekleştirdiği demokrasi hamleleri ve kalkınma atılımlarıyla Türkiye'de demokrasi mücadelesinin sembol isimlerinden oldu - Adnan Menderes, ilk seçim zaferini kazan

Politika 16.09.2023 11:25:45 0
DOSYA HABER - İSTİKLAL MADALYASINDAN İDAM SEHPASINA - Menderes, Türkiye

TBMM (AA) - AYNUR EKİZ - Adnan Menderes, 17 Eylül 1961'de idamıyla noktalanan süreçte 10 yıllık iktidarı boyunca üç seçim zaferi kazandı, Türkçe ezan zorunluluğunun kaldırılmasından Türkiye'nin NATO üyeliğine kadar ülkenin iç ve dış politikasına yön veren onlarca değişim hamlesine imza attı. Menderes hükümetleri, bu süreçte karşısına çıkan siyasi çalkantılara karşı da mücadele verdi.

AA'nın, Adnan Menderes'in siyasi hayatındaki önemli dönüm noktalarını arşiv belgeleriyle ele aldığı 3 bölümden oluşan haber dosyasının ikinci bölümünde, Menderes iktidarında Arapça ezana yeniden dönüş, Türkiye'nin NATO üyeliği başta olmak üzere iç ve dış politikadaki kritik gelişmeler ve darbe sürecine giden yol belgeleriyle ele alındı.

Merhum Başbakan Adnan Menderes, "Yeter söz milletindir" anlayışıyla kurduğu Demokrat Parti iktidarında, halk tarafından kabul görmeyen çok sayıda politikaya son verdi.

Dini özgürlüklerle ilgili attığı adımlar kapsamında Menderes, 1932 yılından itibaren Diyanet İşleri Başkanlığının talimatıyla uygulanan "Arapça ezan okuma yasağını" 18 yıl aradan sonra kaldırdı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 16 Haziran 1950 tarihli oturumunda kabul edilen değişiklik, Anadolu Ajansına da aynı gün Başbakanlık'tan gelen bir yazıyla bildirildi. Yazıda, kanunun Cumhurbaşkanı tarafından tasdik edildiği, 17 Haziran 1950 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanacağı ve aynı gün yürürlüğe gireceği belirtildi. Öte yandan yazıda, 17 Haziran 1950 tarihinden itibaren ezanın ve kametin Arapça okunmasının serbest olduğunun Başbakanlıktan vilayetlere "telle tebliğ edildiği" vurgulandı.

- Diyanet İşleri Başkanlığının müftülüklere dini lisanla ezan okumayı bilmeyen müezzin olup olmadığını soran yazı

Dönemin Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki'nin imzasıyla 23 Haziran 1950'de bir müftülüğe gönderilen yazıda, "Ezan ve kameti din lisanı ile okumak yasağının ahiren B. Millet Meclisince kaldırılması hadisesinin vatandaşlar üzerinde husule getirdiği büyük ferahlık ve hoşnutluk, yurdun muhtelif bölgelerinden gelen yazılarda açıklanmaktadır." ifadelerine yer verildi.

Yazıda ayrıca müftülükten ezan ve kametin dini lisanla ne zamandan itibaren okunmaya başlandığının ve dini lisanla ezan okumayı bilmeyen müezzin olup olmadığının bildirilmesi istendi.

Menderes, İzmir İl Kongresi'nde yaptığı konuşmada konuyla ilgili şu ifadelere yer verdi:

"Şimdiye kadar baskı altında bulunan dinimizi baskıdan kurtardık. İnkılap softalarının yaygaralarına ehemmiyet vermeyerek ezanı Arapçalaştırdık. Mekteplerde din derslerini kabul ettik. Radyoda Kur'an okuttuk. Türkiye bir Müslüman devletidir ve Müslüman kalacaktır. Müslümanlığın bütün icapları yerine getirilecektir."

- Menderes'in Kore harekatıyla ilgili Amerikan Uluslararası Haber Ajansı'na verdiği röportaj

Menderes hükümeti tarafından, 25 Temmuz 1950'deki Bakanlar Kurulu toplantısında Kore'ye askeri bir kuvvet gönderilmesine karar verildi.

Türk askerinin Kore'deki başarısı Türkiye'nin NATO'ya üye olmasında etkili oldu.

Türkiye tarafından NATO'ya girmek için ilk başvuru 11 Mayıs 1950'de yapılırken, Adnan Menderes hükümeti döneminde ise Türkiye, 1952'de NATO'ya tam üye olarak kabul edildi.

Cumhuriyet Arşivinde bulunan belgeler arasında Başbakan Menderes'in, Kore harekatıyla ilgili Amerikan Uluslararası Haber Ajansı Avrupa Genel Müdürü Kingsbury Smith'in sorularına verdiği yanıtlar da yer alıyor.

Menderes mülakatta, nereden gelirse gelsin tecavüze uğramış herhangi bir memleketin yardım talebine icabetin, bütün üye devletlerin vazifesi olduğunu vurgulayarak, "Diğer yandan, şartın derpiş ettiği veçhile, dünya emniyetini ve barışı korumakla mükellef bir milletler arası askeri teşkilatın bir an evvel kurulmasındaki zaruret bu hadise ile de belirmiş bulunduğundan, bu konunun ciddiyetle ele alınması hususunun daha fazla geciktirilmesi caiz olmayacağı düşüncesindeyiz." ifadelerine yer verdi.

- Halkevlerinin kapatılması

Demokrat Parti milletvekilleri, halkevlerinin CHP'nin bir yan kuruluşu gibi çalıştığını savunuyordu.

Adnan Menderes, 12 Aralık 1950 günü partisinin meclis grubunda yaptığı konuşmada, "Halkevleri denilen müessese bugün toplumsal yapımızda bir diken gibi, bir yabancı cisim gibi önemsiz bir şeydir. Toplumsal, siyasal bir işlevi kalmamış, kapılarına zincir vurulmuştur." ifadelerini kullandı.

Halkevleri, CHP'nin itirazlarına rağmen 1951 yılında kapatıldı, köy enstitüleri ise öğretmen okullarına dönüştürüldü.

Halkevlerinin kapatılması konusu, DP'liler ile CHP'liler arasında en çok tartışılan konulardan biri oldu.

- Menderes'in ekonomik kalkınma atılımları

Devletin ekonomik hayata müdahalesini yoğun bir şekilde eleştiren Menderes, iktidara geldiği ilk günden itibaren ekonomide liberal bir politika izledi. Menderes'in gerçekleştirdiği politikalarla ekonomide kalkınma dönemine giren Türkiye'de, serbest piyasa ekonomisine geçişe hız verildi.

İthalata getirilen kısıtlamaları kaldıran Menderes hükümeti tarafından kredi faizleri düşürülerek özel sektörün daha fazla kredi kullanımı teşvik edildi. Gelen kredilerin özellikle tarım alanında kullanılması önerilirken tarımda makineleşme çalışmaları başladı.

Yabancı sermaye girişini teşvik etmek amacıyla yasal mevzuat hazırlanarak KİT'lerin özel sektöre devri öngörüldü.

Marshall Planı'nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kuruldu. 1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. Bu dönemde Türkiye'nin gayrisafi milli hasılası yılda ortalama yüzde 9 büyüdü.

- 1954 genel seçimlerinde ikinci büyük zafer

2 Mayıs 1954'te yapılan genel seçimlere katılım, hiçbir kanuni zorlama olmamasına rağmen yüzde 88,63 gibi oldukça yüksek bir oranda gerçekleşti.

Demokrat Parti, yüzde 58 oy oranıyla, Meclis'teki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93'ünü kazandı.

- Darbenin ayak sesleri "6-7 Eylül Olayları"

Demokrat Parti'nin 1954'te kazandığı bu seçim zaferinin ardından, Kıbrıs'ta yaşanan sorunlar tüm ağırlığıyla hissedilmeye başlandı.

Kıbrıs konusunun müzakere edilmesi için 29 Ağustos 1955'te gerçekleştirilen Londra Konferansı'ndan, Türkiye'de yaşanan "6-7 Eylül Olayları" nedeniyle bir sonuç alınamadı.

"Atatürk'ün evinin bombalandığına" ilişkin bir haberle başlayan "6-7 Eylül Olayları", sıkıyönetim ilan edilerek ancak bastırılabildi.

Cumhuriyet arşivinde bulunan belgeler arasında, dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın imzasıyla yayınlanan sıkıyönetim kararnamesi de yer alıyor.

Kararnamede şu ifadelere yer veriliyor:

"Kıbrıs meselesini ve Selanik'te Atatürk'ün doğduğu eve ve Konsoloshanemize karşı vuku bulan tecavüzü vesile ittihaz ederek vatandaşları tahrik ve memleketin yüksek menfaatlerine aykırı olarak hükümet kuvvetlerine karşı koymak suretiyle girişilen toplu hareketlerin amme huzur ve asayişini ihlal edecek istidat göstermesi muvacehesinde, Teşkilatı Esasiye Kanununun 86. maddesi hükmüne tevfikan İstanbul, İzmir ve Ankara vilayetlerinde Örfi İdare İlanı, İcra Vekilleri Heyetinin 7.9.1955 tarihli toplantısında kararlaştırılmıştır."

Olaylar bastırılana kadar İstanbul'da Rumlara ait çok sayıda kilise, okul, iş yeri yakıldı, yağmalandı. Binlerce Rum, uzun yıllardır yaşadıkları topraklardan ayrılmak zorunda kaldı.

- 1957 genel seçimleri

Demokrat Parti, 27 Ekim 1957'de yapılan genel seçimlerde yüzde 9,8'lik bir kayıpla yüzde 48,6 oy aldı.

Menderes, seçimlerin ardından parti içinde bir özeleştiriye giderek seçim sonuçlarını teşkilatın yeterince çalışmamasına, basında yer alan yalan haberlere bağladı.

- İnönü'nün "şartlar tamam olduğunda ihtilal meşru haktır" sözü

18 Nisan 1960'ta TBMM'de "muhalefet ve basının faaliyetlerini incelemek" amacıyla Demokrat Partili 15 milletvekilinden oluşan Tahkikat Komisyonu kuruldu.

Bu komisyon nedeniyle CHP yöneticileri, Demokrat Partiyi diktatörlüğe gitme amacında olmakla suçladı.

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, "Şimdi arkadaşlar, şartlar tamam olduğu zaman milletler için ihtilal meşru bir haktır." şeklindeki sözünü, bu komisyonun kurulmasının hemen ardından dile getirdi.

- "Bir Başbakanın boğazını sıkıyorsun, bundan ala hürriyet mi var"

Basında yer alan iddialar ve oluşturulan hava, büyük öğrenci olaylarının yaşanmasına neden oldu.

İlk büyük öğrenci gösterisi 19 Nisan 1960'ta Kızılay'da düzenlendi.

Öğrenciler, bu olayların ardından "555K" koduyla, 5 Mayıs'ta saat 05.00'te Kızılay Meydanı'nda toplandı. Adnan Menderes, kendisine karşı eylem yapılan yere giderek eylemcilerin arasına girdi. O sırada bir genç Menderes'in boğazını sıktı. "Ne istiyorsun?" diye sorduğu gençten "Hürriyet istiyorum" cevabını alan Menderes, "Bir başbakanın boğazını sıkıyorsun, bundan ala hürriyet mi var?" ifadelerini kullandı.

Yorum

Sınıf Defterine Ne Yazılacak? MEB’den Faaliyet Haftası Kılavuzu

Öğretmenler Dikkat! Sağlık Raporu Alırken Bu Kurallara Uymayanlar Aylıktan Kesme Cezası Alabilir!

Bedelli Askerlik Ücretine Yüzde 16 Zam Kapıda: Yeni Rakam Belli Oldu!

YKS 2025 Kılavuzu: TYT, AYT, YDT Oturum Saatleri ve Tüm Soru Dağılımları Açıklandı!

Öğretmenlerin Yüzünü Güldürecek Zam! Uzman ve Başöğretmen Tazminatları Tavan Yapıyor

MEB’den Beklenen Takvim Geldi: Müdür ve Müdür Yardımcılığı Atamaları Başlıyor

Emekli Öğretmen Maaşlarında Temmuz Beklentisi: Kıdem Farkı Derinleşiyor

Öğretmenlerin Yıl Sonu Mesaisi ve Ek Ders Ödemeleri Netleşti!

2026 Tatil Takvimi Netleşti! Yılbaşı'ndan Bayramlara: İşte Resmi Tatil Günleri ve Hafta Sonu Birleşimleri!

Hademe Olarak Başladı, İl Müdür Yardımcısı Oldu: Hüsamettin Şahin’in İlham Veren Yolculuğu

Üniversite Adayları Dikkat! 2025 Yılında Tamamen Yeni Lisans ve Ön Lisans Programları Yolda: İşte Detaylar!

Fen liselerinin ve Anadolu LiselerininLGS’ye göre öğrenci alım yöntemi belli oldu

Öğretmenlerin toplantıları ertelendi, seminer programı değişti

Öğretmenlerin Seminer ve Ek Ders Ödemesi Detayları Belli Oldu!

MEB okullar için son hafta faaliyet programını açıkladı

MEB'den Okullara, Öğretmenlere 11 Maddelik Detaylı Uyarı ve Yeni Düzenlemeler!

e-Okul Ne Zaman Kapanıyor? 2025 Karne Öncesi Son Erişim Tarihi Belli Oldu

MEB'den Öğrencilere ve Velilere Kritik Uyarı! Özürsüz Devamsızlık 10 Günü Aşarsa Ne Olur? İşte Detaylar!

MEB'den Öğretmenlere Çift Atama Fırsatı! Sıra Tayinleri Başlıyor: İşte İlk ve İkinci Tarihler!

MEB 2025 Ödül İşlemleri Yazısını Yayınladı: Kimler Üstün Başarı Belgesi Alabilecek?

Sağlık Bakanlığı’ndan Yeni İstihdam Hamlesi: 81 İlde KPSS’siz Alım Yapılacak

Yeni Müfredat, Yeni Okullar, Yeni Dönem: 2024-2025 Eğitim Yılına Damga Vuran Uygulamalar

Bakan Tekin'den Tüm Okullara Kapsamlı Yıl Sonu Uyarısı: 11 Maddelik Kritik Talimat Yayımlandı

Öğretmenler Dikkat: Sene Sonu Kurul Toplantısı İçin Yeni Tarih Açıklandı

Ali Yalçın’dan maaş zammı ve emeklilere ek zam açıklaması

Öğretmenlerin Kariyer Basamaklarında Önemli Değişiklik: İşte Uzman ve Başöğretmenlik İçin Yeni Eğitim Sistemi!

TBMM'de Kritik Haftalar: 3600 Ek Gösterge, Kademeli Emeklilik, Staj Sigortası Masada! Milyonların Gözü Meclis'te!

İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kudüs Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (KUDAM) Yönetmeliği Resmi Gazete’de yayımlandı.

MEB'den Yeni Performans Değerlendirme Sistemi Geliyor: İşte O Kritik Kriterler!

MEB Noktayı Koydu! Öğretmenler Görev Yeri Dışında Sınav Görevi Alabilir Mi? İşte Resmi Cevap!

Yükleniyor

LİG TABLOSU

Takım O G M B Av P
1.Galatasaray 36 30 1 5 60 95
2.Fenerbahçe 36 26 4 6 51 84
3.Samsunspor 36 19 10 7 14 64
4.Beşiktaş 36 17 8 11 23 62
5.İstanbul Başakşehir 36 16 14 6 4 54
6.Eyüpspor 36 15 13 8 5 53
7.Trabzonspor 36 13 11 12 13 51
8.Göztepe 36 13 12 11 9 50
9.Rizespor 36 15 17 4 -6 49
10.Kasımpaşa 36 11 11 14 -1 47
11.Konyaspor 36 13 16 7 -5 46
12.Alanyaspor 36 12 15 9 -7 45
13.Kayserispor 36 11 13 12 -12 45
14.Gazişehir Gaziantep 36 12 15 9 -5 45
15.Antalyaspor 36 12 16 8 -25 44
16.Bodrum FK 36 9 17 10 -17 37
17.Sivasspor 36 9 19 8 -16 35
18.Hatayspor 36 6 22 8 -27 26
19.Adana Demirspor 36 3 28 5 -58 2

YAZARLAR